انسان‌های خلاق دنیا را به شکلی دیگر می‌بینند

چه چیزی در مورد کارهای خلاقانه مانند نقاشی کردن یا ساختن یک قطعه موسیقی وجود دارد که در ما احساس احترام و تحسین ایجاد می‌کند؟ آیا هیجان دیدن چیزی جدید و متفاوت است که هنرمند آن را می‌بیند و ما از دیدن آن محروم هستیم؟ پابلو پیکاسو می‌گوید: «دیگرن آن‌چه را هست دیده‌اند و می‌پرسند چرا. من آن‌چه را می‌توانسته باشد می‌بینم و می‌پرسم چرا نه».

این ایده که برخی از انسان‌ها امکانات و ابعادی از زندگی و اتفاقات را می‌بینند که دیگران از چنین توانایی‌ای محروم‌اند، در واقع بر موضوع و مفهوم خلاقیت استوار است. روان‌شناسان معمولا خلاقیت را با توانایی تفکر چندگانه و چندوجهی اندازه‌گیری می‌کنند. برای داشتن چنین توانایی‌ای شما باید برای یک شی، مانند آجر، بتوانید کاربردهای متفاوتی را متصور شوید. افرادی که می‌توانند کاربردهای متعدد و متنوعی را برای یک آجر بیان کنند نسبت به کسانی که تعداد اندکی کاربرد رایج را مطرح می‌کنند، انسان‌های خلاق‌تری‌اند.

آن جنبه‌ای از شخصیت ما که به نظر می‌رسد نیروی خلاقیت را در ما به حرکت درمی‌آورد پذیرای تجربه‌های تازه بودن (تجربه‌پذیری) یا پذیرا بودن نامیده می‌شود. در میان ۵ ویژگی اصلی شخصیت انسان، تجربه‌پذیری است که به بهترین شکل عمل‌کرد انسان را در تفکر چندگانه و چندوجهی پیش‌بینی می‌کند. همچنین تجربه‌پذیری دستاوردهای جهان واقعی و پیگیری‌های خلاقانه را در زندگی پیش‌بینی می‌کند.

اسکات بری کافمن (Scott Barry Kaufman) و کارولین گرگوری (Carolyn Gregoire) در کتاب خود با نام Wired to Create می‌نویسند که خلاقیت انسان‌های تجربه‌پذیر و پذیرا از یک «نیروی قدرتمند برای کشف‌های شناختی از جهان درون و بیرون» سرچشمه می‌گیرد. این حس کنجکاوی برای آزمودن موضوعات از جنبه‌های مختلف، قدرت تجربه‌پذیری افراد را نسبت به انسان‌های عادی بیش‌تر می‌کند، همان‌طور که در پژوهشی دیگر مطرح می‌شود که افراد خلاق «امکاناتی پیچیده را که در محیط آشنای همیشگی ما پنهان است» کشف می‌کنند.

بینش خلاقانه
در پژوهشی که نتایج آن در نشریه Research in Personality به چاپ رسیده، پژوهش‌گران دریافته‌اند که افراد تجربه‌پذیر نه تنها چشم‌انداز و جنبه‌های تازه‌ و متفاوتی به یک موضوع می‌دهند، بلکه هوشمندانه می‌توانند مسائل را به شیوه‌ای متفاوت ببینند و تحلیل کنند.

محققان این موضوع را آزمایش کردند که آیا تجربه‌پذیری با پدیده‌ای در درک بصری با نام رقابت دوچشمی (binocular rivalry) ارتباط دارد یا خیر. این پدیده زمانی روی می‌دهد که دو تصویر متفاوت به طور هم‌زمان در برابر هر چشم قرار می‌گیرند، برای مثال یک تصویر قرمزرنگ در برابر چشم سمت راست و یک تصویر سبزرنگ در برابر چشم سمت چپ. در چشم کسی که این تصاویر را مشاهده می‌کند، تصاویر به طور متناوب جابه‌جا می‌شوند. در یک لحظه فقط تصویر سبزرنگ دریافت می‌شود و در لحظه‌ای دیگر فقط تصویر قرمزرنگ؛ در این حالت به نظر می‌رسد هر کدام از محرک‌ها با هم در حال رقابت‌اند (تصویر زیر را مشاهده کنید).
 
نکته جالب توجه این موضوع بود که شرکت‌کنندگان حاضر در این آزمایش گاهی تصویری مبهم و درهم متشکل از هر دو تصویر را می‌دیدند (تصویر وسط). به نظر می‌رسد این لحظات «توقف رقابت»، یعنی زمانی که هر دو تصویر در یک لحظه نمایان می‌شوند، تقریبا مانند یک راه‌حل «خلاقانه» برای مشکل موجود بر سر راه این دو محرک (دو تصویر) است. نتایج این آزمایش نشان داد افراد تجربه‌پذیر و پذیرا نسبت به افراد عادی، این تصاویر درهم‌تنیده و مبهم را برای مدت زمان طولانی‌تری می‌دیدند. نتایج این آزمایش نشان می‌دهد تمایل خلاقانه افراد تجربه‌پذیر را می‌توان به کل موضوع ادراک بصری تعمیم داد. افراد تجربه‌پذیر دارای تجربیات بصری سراسر متفاوتی نسبت به افراد معمولی‌اند.

دیدن چیزهایی که دیگران نمی‌ببینند
یکی دیگر از پدیده‌های ادراکی معروف inattentional blindness نام دارد. افراد این پدیده را زمانی تجربه می‌کنند که آن‌قدر روی یک موضوع تمرکز کرده‌اند که نمی‌توانند چیزهای دیگری را که جلوی چشمان‌شان می‌آید مشاهده کنند. در آزمایش معروفی که در این زمینه انجام شد، از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا یک ویدئوی کوتاه را تماشا کنند. در این ویدئو افرادی توپ بسکتبال را به هم پاس می‌دادند و از شرکت‌کنندگان خواسته شد تعداد پاس‌هایی را که بین بازیکنانی که لباس سفید به تن دارند رد و بدل می‌شود بیان کنند. پیش از ادامه این ویدئو را در این لینک مشاهده کنید.

در طول این ویدئو فردی که لباس یک گوریل به تن کرده وارد تصویر می‌شود، در وسط تصویر چند مشت به سینه‌اش می‌کوبد و سپس از سمت دیگر تصویر خارج می‌شود. آیا شما در این ویدئو این گوریل را مشاهده کردید؟ اگر مشاهده نکردید، بدانید که شما تنها نیستید. تقریبا نصف ۱۹۲ نفری که در آزمایش اصلی این مطالعه حضور داشتند، گوریل را مشاهده نکرده بودند.

اما چرا برخی گوریل را دیده و برخی دیگر ندیده بودند؟ پاسخ این پرسش در مطالعه‌ای که به‌تازگی انجام شده داده شده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد این پدیده کاملا به شخصیت شما بستگی دارد؛ احتمال این‌که افراد تجربه‌پذیر این گوریل را مشاهده کنند بیش از دیگران بود. بار دیگر می‌توان نتیجه گرفت افراد تجربه‌پذیر نسبت به افراد معمولی ادارک بصری قوی‌تری دارند و می‌توانند چیزهایی را ببینند که دیگران قادر به دیدن آن‌ها نیستند.
 
ذهن خود را باز کنید: آیا بیش‌تر بهتر است؟
آیا افرادی که شخصیت‌های غیرخلاق دارند می‌توانند دید محدود خود را وسیع کنند و اصولا چنین کاری سودمند است؟ شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد شخصیت انسان انعطاف‌پذیر است و افزایش و توسعه تجربه‌پذیری و پذیرا بودن با انجام تمرینات شناختی ممکن است. همچنین تجربه‌پذیری در دانش‌جویانی که برای تحصیل به خارج از کشور خود سفر می‌کنند افزایش می‌یابد و این موضوع این ایده را تایید می‌کند که سفر ذهن را باز می‌کند.

البته این ویژگی وجوه منفی هم دارد. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که تجربه‌پذیری ممکن است با برخی جنبه‌های بیماری روانی مانند توهم ارتباط داشته باشد. در نتیجه فرد ممکن است جنبه‌هایی از یک ماجرا را ببیند که اصلا وجود خارجی نداشته باشد. ویژگی‌های شخصیتی مختلف باعث بروز تجربیات متفاوت می‌شود اما همیشه باید به یاد داشته باشیم که نظر یک فرد لزوما همیشه بهتر از نظر فردی دیگر نیست.