آیا تشعشعات خطرناکند؟

وقتی که کلمه «تشعشع» را می‌شنوید، به احتمال زیاد تصویر انفجارهای بزرگ و جهش‌های ترسناک برایتان تداعی می‌شود، اما این همه ماجرا نیست. تابش در رنگین‌کمان و همینطور عکسبرداری پزشکی با اشعه ایکس هم وجود دارد. بنابراین  تشعشع در‌واقع چیست و چقدر باید نگران تاثیرات آن باشیم؟
خب، جواب این سوال‌ها با درک این نکته درباره تشعشع شروع می‌شود که این کلمه 2 پدیده‌ بسیار متفاوت علمی را توصیف می‌کند: تابش الکترومغناطیسی و تابش هسته‌ای.
تابش الکترومغناطیسی در‌واقع انرژی خالصی است که تعامل امواج الکتریکی و مغناطیسی را شامل می‌شود که در فضا نوسان کرده و با سرعت گرفتن نوسان این امواج، سطح انرژی آن‌ها نیز بالاتر می‌رود.
در پایین‌ترین بخش طیف، امواج رادیویی، مادون قرمز و نور مرئی وجود داشته و در بالای آن نیز امواج فرا‌بنفش، اشعه ایکس و اشعه گاما قرار دارد.
جالب است بدانید که جامعه مدرن بر پایه ارسال و دریافت تابش‌های الکترومغناطیسی شکل گرفته است. ممکن است ما در گوشی خود ایمیلی را به‌وسیله امواج رادیویی دریافت کنیم که محتوی یک عکس گرفته شده با اشعه ایکس است، اما ما آن را می‌بینیم، چون نمایشگر نور مرئی را می‌تاباند.
از طرف دیگر٬ تابش هسته‌ای به هسته‌ اتم تعلق دارد؛ جایی که پروتون‌ها به علتبار مثبت متقابل، یکدیگر را دفع می‌کنند. پدیده‌ای به نام نیروی هسته‌ای قوی برای غلبه بر این دافعه تلاش کرده و هسته را پایدار نگاه می‌دارد؛ هرچند برخی از ترکیبات پروتون و نوترون به نام «ایزوتوپ» ناپایدار باقی مانده یا «پرتوزا» می‌شوند. آن‌ها به‌صورت تصادفی ماده یا انرژی آزاد می‌کنند تا به پایداری بالاتری برسند که به نام «تابش هسته‌ای» شناخته می‌شود. تابش هسته‌ای از منابع طبیعی مثل «عنصر رادون» به‌وجود آمده که گاز بی‌اثری است و از زمین بیرون می‌آید. ما همچنین سنگ‌های معدنی پرتوزای طبیعی را پالایش می‌کنیم تا به‌عنوان سوخت در نیروگاه‌های هسته‌ای به کار ببریم.
حتی موزها نیز حاوی مقدار اندکی از یک ایزوتوپ پرتوزای پتاسیوم هستند. بنابراین اگر در جهانی پر از تشعشع زندگی می‌کنیم، چطور می‌توانیم از آثار خطرناک آن فرار کنیم؟
برای شروع باید گفت که همه تابش‌ها هم خطرناک نیستند. تابش زمانی خطرناک می‌شود که الکترون‌های اتم را بر اثر ضربه به بیرون پرتاب کند؛ اتفاقی که می‌تواند به DNA صدمه بزند. این پدیده تابش «یونیزه» نام دارد؛ زیرا اتمی که الکترون از دست داده یا به‌دست بیاورد «یون» خوانده می‌شود. همه‌ تابش‌های هسته‌ای یونیزه بوده، در حالی که تنها امواج الکترومغناطیس در بالاترین سطح انرژی یونیزه هستند.
امواج گاما اشعه ایکس و انتهای پر‌انرژی طیف فرابنفش را شامل می‌شود. به همین خاطر است که برای حفاظت بیشتر در هنگام عکسبرداری با اشعه ایکس، پزشکان قسمت‌هایی که برای آزمایش نیازی به آن‌ها ندارند را می‌پوشانند و یا کسانی که زیاد به ساحل می‌روند، از ضد‌آفتاب استفاده می‌کنند. در مقایسه باید گفت که تلفن‌ها و مایکروویوها در پایین طیف قرار دارند؛ پس هیچ خطری ناشی از تابش یونیزه در استفاده از آن‌ها نیست.
اگر مقدار زیادی تابش یونیزه در بازه‌ زمانی کوتاهی به ما برسد، برای سلامتی ما بیشترین خطر را دارد که «پرتوگیری حاد» نیز نامیده می‌شود. پرتوگیری حاد توانایی طبیعی بدن در ترمیم خسارات را از بین می‌برد و این اتفاق می‌تواند موجب سرطان اختلال عملکرد سلولی وبه‌صورت بالقوه حتی مرگ شود.
خوشبختانه پرتوگیری حاد به ندرت اتفاق می‌افتد، اما ما به‌صورت روزمره در معرض سطوح پایین‌تر تابش یونیزه هستیم که هم از طبیعت و هم از منابع ساخت دست بشر به ما می‌رسند. دانشمندان اوقات سختی را برای ا‌ندازه‌گیری این مخاطرات دارند.
بدن شما به‌طور معمول آسیب ناشی از میزان کم تابش یونیزه را ترمیم می‌کند، اما اگر نتواند، ممکن است نتایج آسیب تا یک دهه یا بیشتر نمایان نشوند.
یکی از راه‌های مورد استفاده دانشمندان برای مقایسه پرتوگیری یونیزه، استفاده از واحدی به نام «سیورت» است. یک پرتوگیری حاد در حد یک سیورت به احتمال زیاد در عرض چند ساعت باعث حالت تهوع می‌شود و چهار سیورت می‌تواند مرگ آفرین باشد.
با این حال٬ پرتوگیری روزانه ما بسیار کمتر است. یک فرد به‌صورت سالانه به‌طور متوسط ۶.۲ میلی سیورت پرتو –به‌طور تقریبی یک‌سوم پرتوزایی رادون- از همه منابع موجود دریافت می‌کند. به ازای هر 5 ماکرو سیورت، بایستی ۱۲۰۰ عکس از دندان‌هایتان بگیرید تا بتوانید به مقدار سالانه برسید.
 
آن موز را به یاد دارید؟ اگر بتوانید تمام تابش یک موز را جذب کنید، به‌طور تقریبی در روز به ۱۷۰ موز نیاز دارید تا به میزان سالانه‌تان برسید.
ما در جهانی پر از تابش زندگی می‌کنیم، اما بخش اعظم این تابش از نوع غیر‌یونیزه و آن مقداری هم که یونیزه است، به‌طور معمول کمتر به ما می‌رسد و گزینه‌هایی مثل چک کردن خانه‌تان برای وجود رادون و استفاده از ضد‌آفتاب می‌تواند به کاهش خطرات احتمالی کمک کند.
ماری کوری٬ یکی از پیشتازان اولیه در زمینه تابش، جمع‌بندی خود از این چالش را این‌گونه بیان می‌کند: «اکنون زمان آن رسیده است که بیشتر بدانیم، تا کمتر بترسیم.»