ریشه‌شناسی آلرژی

بسیاری از ما به خیلی چیزها آلرژی داریم و این آلرژی‌ها در اشکال گوناگون در ما بروز می‌کنند. اما علت این مسئله چیست؟ در این مطلب به بررسی این موضوع می‌پردازیم.

وقتی بچه بودم یک‌بار هنگام گشت‌و‌گذار در مزرعه با لگد به یک کندوی بزرگ زنبورهای قرمز کوبیدم. کندو به اندازه یک توپ فوتبال بود و بعد ناگهان سیلی از زنبورهای قرمز به سمت من حمله‌ور شدند و پایم را گزیدند. به هر زحمتی بود از دست آن‌ها خلاص شدم اما هنوز چند قدمی بیشتر نرفته بودم که در اطراف محل گزیدگی کهیرهای بزرگی را مشاهده کردم. به‌تدریج احساس کردم گلوی من نیز باد کرده و راه تنفسم بسته شده است. اطرافیان من را به‌سرعت به درمانگاه بردند و آنجا فهمیدم که من به این نوع حشره حساسیت دارم؛ جالب است که فقط به زنبورهای قرمز و نه هیچ نوع دیگری از زنبورها. دکتر به من اپی‌نفرین تزریق کرد و گفت ممکن است دفعه بعد در صورت بروز این حادثه جان سالم به در نبرم. اپی‌نفرین یک هورمون و انتقال‌دهنده عصبی از دسته کاتکول‌آمین‌های درون‌ساز است. این ماده باعث افزایش ضربان قلب، انقباض عروق و انبساط راه‌های هوایی شده و در بروز واکنش جنگ و گریز سیستم عصبی سمپاتیک موثر است. برخی دیگر از افراد حتی به بو و موی بعضی حیوانات نیز آلرژی دارند. اما علت چیست؟ (منبع).

اگر شما در فصل بهار مدام عطسه می‌کنید و از رینیت آلرژیک رنج می‌برید یا این که به بعضی از مواد غذایی حساسیت و آلرژی دارید باید اجداد نئاندرتال و دنیسووا را مقصر بدانید، چراکه این ژن‌ها از اجداد انسان‌نمای اولیه به ما به ارث رسیده‌اند. هنگام جفت‌گیری بین گونه‌ها برخی از ژن‌های فوق حفاظتی در بدن بعضی افراد قرار گرفتند. این ژن‌ها سیستم ایمنی بدن را بسیار حساس می‌کنند تا جایی که نسبت به گرده گل‌ها و مواد غذایی بی‌خطر برای انسان هم واکنش دفاعی از خود بروز می‌دهند.

بین 1 تا 6 درصد از مردم اروپا ژنوم خود را از نئاندرتال‌ها به ارث برده‌اند، اگرچه شرایط جفت‌گیری هنوز ناشناخته مانده است. دکتر مایکل دنِمان از موسسه ماکس پلانک (Max Planck) در کنفرانس بین‌المللی زیست مولکولی و تکامل (Molecular Biology and Evolution) اعلام کرد که این وراثت از طریق گیرنده‌های زنگوله‌مانند کنترل‌کننده DNA صورت می‌گیرد؛ این پروتئین‌ها پاسخ به خطرات و تهدیدات احتمالی را راه‌اندازی می‌کنند (منبع).
 
برخی افراد به مواد غذایی حساسیت دارند. مواد غذایی از قبیل شير، تخم ‌مرغ، سويا، گندم، بادام‌ زمينی، آجيل، ماهی و صدف سبب بروز انواع گسترده‌ آلرژی‌های غذایی در برخی افراد می‌شوند. برای تشخیص حساسیت بیمار سوابق او به همراه انجام آزمايش‌های خراش جلدی (skin-prick tests) صورت می‌گیرد. یک خراش نیم‌سانتی روی پوست فرد ایجاد می‌کنند و ماده مربوط را به آن آغشته می‌کنند. اگر بعد از گذشت زمان مشخص (معمولا 20 دقیقه) در ناحیه مورد تست برآمدگی و التهاب ایجاد نشد به احتمال بسیار زیاد فرد به آن ماده آلرژی ندارد. اما باید توجه داشت که برخی واکنش‌های آلرژیک در درون بدن اتفاق می‌افتند و لزوما پوست به آن‌ها واکنش نمی‌دهد بلکه در سطح درونی‌تری از بدن واکنش آلرژیک رخ می‌دهد. در یک واقعه آلرژی، آنتی‌بادی‌های IgE در خون به ماده آلرژن پاسخ می‌دهند.

آنتی‌بادی‌های IgE به سلول‌های ایمنی به نام ماست سل‌ها (mast cells) متصل می‌شوند. این سلول‌ها با ترشح یک آبشار از مواد شیمیایی مانع التهاب و تحریک سلول‌های مورد تهاجم آلرژن می‌شوند. وظیفه اصلی ماست‌سل‌ها ذخیره واسطه‌های شیمیایی است که در جریان واکنش‌های آلرژیک آن‌ها را آزاد می‌سازند. مهم‌ترین واسطه‌های شیمیایی مترشحه از ماست‌سل‌ها هپارین و هیستامین هستند. باید توجه داشت سطح آنتی‌بادی آلرژن خاص در خون حتی در افراد آلرژیک بسیار کم است، بنابراین با یک آزمایش ساده خون نمی‌توان به این مسئله پی برد.
 
استاندارد طلایی برای تشخیص آلرژی به مواد غذایی آزمون کنترل‌شده با دارونما (placebo-controlled test) است. یک محرک بالقوه به فرد خورانده می‌شود و پاسخ بدن به آن از قبیل التهاب و متورم پوست مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. به عنوان مثال به کسی که به تخم‌ مرغ حساسیت دارد یک کیک که در پخت آن تخم‌مرغ به کار رفته می‌دهند و بعد کیکی که در آن تخم‌مرغ وجود ندارد را به فرد می‌دهند. برای کاهش اثرات روانی و تلقینی نه بیمار و نه پزشک معالج نمی‌دانند کدام کیک دارای تخم‌ مرغ بوده است. این تست در 95 درصد موارد کارکرد دارد و نتیجه آن درست است. متاسفانه این تست گران و وقت‌گیر است و همه افراد آلرژیک امکان انجام آن را ندارند. در برخی کشورهای اروپایی مراکزی برای انجام این تست‌ها طراحی شده است (منابع: scientificamerican، io9، iflscience).

منابع: scientificamerican/ io9/ iflscience/ livescience