منظومه شمسی

منظومه شمسی ما عبارت از خورشيد است و هر آن چه كه به دور خورشيد می گردد. يعنی خورشید، سیارات و ماه‌هایشان، سیارک‌ها، ستاره‌های دنباله‌دار و شهاب سنگ‌ها منظومه شمسی ما را تشكيل می‌دهند. گرد و غبار و تكه يخ‌هايی كه دور خورشيد می‌گردند هم جزو منظومه شمسی هستند. در شرایطی که منظومه شمسی دارای هشت سیاره است اما بیش از ۱۰۰ دنیا دارد. در ادامه حقایقی جالب توجه درباره سیارات این منظومه ارائه می‌کنیم.

• عطارد نزدیک‌ترین سیاره به خورشید و همچنین کوچکترین سیاره در منظومه شمسی است. عطارد تنها طی ۸۸ روز زمینی مدار سالانه خود را تکمیل می کند. عطارد سریع‌ترین سیاره در منظومه شمسی است و تنها طی ۱۱۶ روز زمینی یک بار به دور خورشید گردش می‌کند.
• سیاره زهره (ونوس) دارای اتمسفری ضخیم است که بیشتر از ۹۶ درصد آن از دی اکسید کربن تشکیل شده است. ونوس یا زهره نام خود را از الهه عشق و زیبایی روم باستان گرفته و سیاره خواهر زمین نامیده می شود. از نظر اندازه و گرانش، زهره نزدیک‌ترین سیاره به سیاره زمین است.
• حدود ۷۱ درصد از سطح سیاره زمین با آب پوشیده شده است. زمین تنها سیاره در منظومه شمسی محسوب می‌شود که مقدار قابل اندازه‌گیری از آب را دارا است. سن سیاره زمین حدود ۴,۵ میلیارد سال ارزیابی شده است و از هسته‌ای آهنی سود می‌برد. حدود ۷۸ درصد از اتمسفر این سیاره را نیتروژن تشکیل می‌دهد.
• سیاره مریخ که به نام سیاره سرخ نیز شناخته می‌شود منزل‌گاه المپوس مونز، دومین کوه بلند شناخته شده در منظومه شمسی است. سرخ دیده شدن مریخ به واسطه تراکم بالای اکسید آهنی است که روی سطح آن یافت می‌شود. مریخ دارای دو ماه کوچک با شکل نامنظم به نام‌های «فوبوس» و «دیموس» است.
• سیاره مشتری سومین شی درخشان در آسمان پس از ماه و زهره است و می‌تواند نور کافی برای سایه انداختن روی کره زمین را ایجاد کند. مشتری یک غول گازی است و بزرگ‌ترین سیاره در منظومه شمسی محسوب می‌شود و طوفانی عظیم در آن گردش می‌کند. مشتری به واسطه لکه بزرگ سرخ خود که در حقیقت طوفانی عظیم است، شهرت دارد.
• سیاره کیوان به واسطه حلقه‌هایی که اطراف آن را فرا گرفته‌اند، مشهور است. این حلقه‌ها بیشتر از یخ، سنگ و غبار تشکیل شده‌اند. یک گردش کامل کیوان به دور خورشید حدود ۲۹,۵ سال زمینی طول می‌کشد. کیوان دارای ۶۲ ماه شناخته شده است و یکی از آن‌ها به اندازه‌ای بزرگ است که دارای اتمسفر مختص به خود است. این تنها نمونه در نوع خود در منظومه شمسی محسوب می‌شود.
• اورانوس به عنوان یک غول یخی شناخته می‌شود و تنها سیاره در منظومه شمسی است که از نام یک خدای یونانی به جای یک نام رومی بهره می‌برد. اورانوس اندکی کمتر از ۳ میلیارد مایل از خورشید فاصله دارد و حول یک محور موازی گردش می‌کند. این به معنای آن است که هر قطب اورانوس روزها و شب‌هایی که ۴۲ سال زمینی طول می‌کشند را تجربه می‌کند. از نظر فاصله، اورانوس هفتمین سیاره از خورشید محسوب می‌شود اما دارای سردترین اتمسفر با دمای منفی ۳۵۰ درجه فارنهایت (۱۷۶,۷ درجه سلسیوس) است.
• نپتون نام خود را از خدای دریا در روم باستان گرفته است و دورترین سیاره به خورشید محسوب می‌شود. نپتون در سال ۱۹۸۹ توسط کاوشگر فضایی ویجر ۲ مشاهده شد. این کاوشگر فضایی ۱۲ سال پیش از آن تاریخ توسط ناسا پرتاب شده بود. نپتون نخستین سیاره‌ای بود که به واسطه پیش‌بینی‌های ریاضی به جای مشاهده مستقیم کشف شد. «الکسیس بووارد»، فضانورد، متوجه اختلافی در مدار اورانوس شد که خیلی زود با حضور نپتون توضیح داده شد.

 

---

داغ‌ترین سیاره لزوماً نزدیک‌ترین به خورشید نیست. فاصله‌ی عطارد تا خورشید، تقریباً کمتر از نصف فاصله‌ی زمین تا خورشید است اما سیاره زهره که از آن ۳۰۰ میلیون مایل بیشتر از خورشید فاصله دارد، داغ‌تر است. عطارد جو ندارد، به همین دلیل مانند اتمسفر زمین که مثل یک پتو عمل می‌کند نمی‌تواند حرارت را حفظ کند. اما زهره جوی ضخیم و تشکیل شده از دی اکسید کربن دارد که دمای سطح آن را به ۸۷۵ درجه فارنهایت یعنی ۷۵ درجه فارنهایت بیشتر از سطح زهره می‌رساند.

پلوتو از ایلات متحده امریکا کوچکتر است. بیشتر مسافت در امریکا از ایالت کالیفرنیای شمالی تا ایالت مین برابر با ۲۹۰۰ مایل یا نه هزار و ۸۲۶ کیلومتر مربع است. اما بیشتر عرض پلوتو ۱۴۰۰۰ مایل است که از نصف عرض امریکا کمتر است. . یکی  از دلایلی که در چند سال گذشته پلوتو از مقام سیاره کامل به سیاره کوتوله تنزل پیدا کرد نیز همین است.

جورج لوکاس چیز زیادی درباره کمربند سیارکی نمی‌داند! در بیشتر فیلم‌های علمی تخیلی عموماً فضاپیماها از سوی سیارک‌ها و صخره‌های فضایی مورد تهدید قرار می‌گیرند اما در واقع تنها کمربند سیارکی موجود در منظومه‌ شمسی بین مریخ و مشتری قرار دارد و در مکان‌های دیگر احتمال برخورد با این اجرام بسیار کمتر است. بنابراین  یک فضاپیما باید خیلی بدشانس باشد که در اعماق فضا با توده‌ای عظیم از سنگ‌ها و سیارک‌ها برخورد کند و از قبل هم آنها را نشناخته باشد!

آتشفشان می‌تواند آب فوران کند! همین که صحبت از آتسفشان می‌شود ذهن همه به سمت کوه وزوو و یا قله  سنت هلن می‌رود؛ قله‌هایی که گدازه(ماگمای زیر زمین) را به بیرون پرتاب می‌کنند. اما آتشفشان‌ها که در تمام سیارات خاکی منظومه شمسی و یا حتی قمرهای آنها هستند، چنین وضعیتی ندارند. آتشفشان‌های زمین معمولاً ترکیبی از سیلیکون، آهن، منیزیم و سدیم را به بیرون پرتاب می‌کند اما مواد آتشفشانی در یو، قمر مشتری، مخلوطی از گوگرد و دی اکسید کربن است. جالب اینجاست که تریتون، بزرگترین قمر نپتون مقدار زیادی H۲O منجمد یا همان یخ آب را به بیرون پرتاب می‌کند؛ به همین سادگی! هرچند که ما بر روی زمین نیز مقیاس کوچکی از این نوع آتشفشان را با نام آبفشان داریم.
 

---

 

مرز منظومه شمسی هزار بار دورتر از پلوتو است. بسیاری فکر می‌کنند که بعد از مدار پلوتو(که اکنون آن را یک سیاره کامل نمی‌دانیم) منظومه شمسی به پایان می‌رسد. دانشمندان هم اکنون اجرام بسیاری را کشف کرده‌اند که بسیار دورتر از مدار پلوتو در حال گردش به دور خرشید هستند. به عنوان مثال اجرام فرانپتونی و یا اجرام کمربند کویپر(کمربندی متشکل از اجرامی شبیه دنباله‌دارها)  در فاصله‌ی ۴۲ واحد نجومی یا ۶,۷ میلیارد کیلومتری از خورشید قرار دارند. همچنین ابر اورت که به اعتقاد بسیاری از دانمشندان، منشأ بسیاری از دنباله‌دارهایی است که به سمت منظومه‌ی شمسی حرکت می‌کنند، در مداری در فاصله‌ی ۵۰ هزار سال نوری فاصله از خورشی قرار دارد.

تمام عناصر زمین کمیاب هستند. تقریباً هر چیزی بر روی زمین یک عنصر کمیاب است! زمین از عناصری مانند  آهن، اکسیژن، سیلیکون، منیزیم، گوگرد، نیکل، کلسیم، سدیم و آلومینیوم است. در حالی که بیشتری عناصر موجود در نقاط دیگر این جهان هلیوم و هیدروژن هستند.

سنگ‌هایی از مریخ بر روی کره‌ی زمین وجود دارد. تحلیل شیمیایی تعدادی از شهاب‌سنگ‌های یافت شده در  قطب جنوب و صحرای افریقا شباهت‌هایی را بین آن‌ها و خاک مریخ نشان می‌دهد. این احتمال وجود دارد که این سنگ‌ها باقیمانده‌ی سنگ آسمانی بزرگتری باشند که با مریخ برخورد کرده و تکه‌های آن به سمت زمین روانه شده‌اند و یا ناشی از انفجار مهیب آتشفشانی بر سطح این سیاره باشند.

اقیانوس‌های مشتری از هر سیاره‌ای بزرگتر هستند. فاصله‌ی مشتری تا خورشید تقریباً پنج برابر بیشتر از  فاصله‌ی زمین تا آن است. این سیاره مقداری بسیار زیادی هلیوم و هیدروژن فشرده است که حجم زیادی از هلیوم مایع بر روی آن با اعماقی فراتر از حد تصور ما، اقیانوسی بزرگ را تشکیل داده است. حدس دانشمندان این است که این اقیانوس ۴۰ هزار کیلومتر عمق داشته باشد.

اجرام بسیار کوچک هم می‌توانند قمر داشته باشند. زمانی تصور می‌شد که تنها اجرام بزرگ مانند سیاره‌ها می‌توانند قمر داشته باشند تا جایی که در تعریف سیاره ویژگی قمر داشتن، ذکر می‌شد؛ جرمی که بتواند کنترل یک ماه را در اختیار داشته باشد. اما امروز می‌دانیم که هر جرم دارای گرانشی، می‌تواند یک قمر در اطراف خود داشته باشد. این اتفاق در سال ۱۹۹۳ افتاد، زمانی که فضاپیمای گالیله کشف کرد که سیارک آیدا، یک قمر سیارک بسیار کوچک دارد.

ما داخل خورشید زندگی می‌کنیم. تصور ما این است که خورشید یک توپ نورانی‌ست که ۱۵۰ میلیون  کیلومتر از ما فاصله دارد اما در واقع فضای بیرونی خورشید بسیار وسیع‌تر از چیزی است که ما می‌بینیم. زمین در لایه‌های بیرونی خورشید قرار دارد، چنانچه بادهای خورشیدی در این فضا تولید شفق‌های قطبی می‌کنند. البته این موضوع منحصر به زمین نیست و بادهای خورشیدی تا مشتری، اورانوس و یا حتی دورتر از نپتون نیز مشاهده شده‌اند. فضای بیرونی خورشید به نام هلیوسفر، حداقل تا ۱۰۰ واحد نجومی یا ۱۶ میلیارد کیلومتر، کشیده شده است.