چرا در مکان جدید دچار بدخوابی می‌شویم؟

همه ما تجربه بی‌خوابی در اولین شب سفر را داشته‌ایم. برخی از ما حتی در خانه اقوام نزدیک خود هم خوابی آرام را تجربه نمی‌کنیم و فاجعه اینجاست که برخی دیگر از افراد حتی در مکان جدیدی در خانه خود هم نمی‌توانند به راحتی بخوابند. ما در این مطلب می‌خواهیم دلایل این پدیده را بررسی کنیم.

بی‌‌خوابی و اختلال در خواب در یک مکان جدید مشکلی رایج بین مردم است و دانشمندان علوم اعصاب آن را «تاثیر شب اول» (FNE) می‌نامند. دانشمندان «تاثیر شب اول» را این‌گونه توصیف می‌کنند: «خوابیدن با یک چشم باز». وقتی فرد برای اولین بار در یک مکان جدید می‌خوابد، فقط نیمی از مغز او استراحت می‌کند و نیمی دیگر حالت فعال و هوشیار خود را حفظ می‌کند. دانشمندان علوم اعصاب خواب افراد را در یک محیط جدید ارزیابی کردند. آن‌ها با ثبت امواج مغزی افراد در مرحله سوم خواب یعنی در مرحله‌ای که چشم حرکات سریع ندارد (این مرحله عمیق‌ترین فاز در سیکل خواب است)، این موضوع را مورد تحقیق و بررسی قرار دادند. برای این کار به دست و سر تعدادی داوطلب الکترودهایی وصل شد تا امواج و پیام‌های عصبی آن‌ها ثبت شود. همزمان میزان ضربان قلب، حرکات چشم و برخی دیگر از علائم فیزیولوژیک بدن نیز ثبت شد.
 
برای ثبت دقیق یافته‌ها، افراد مورد آزمایش روی اسکنرهای بزرگی که با حوله و بالشت‌های نرم پوشیده شده بود قرار گرفتند. طی این آزمایش دانشمندان دریافتند در هنگام خواب در یک مکان جدید نیمکره چپ مغز فعالیت بیشتری نسبت به نیمکره راست مغز دارد. در این پژوهش مشخص شد نیمکره چپ مغز نسبت به محیط اطراف هوشیار است. البته نه همه جای نیمکره چپ بلکه فقط مناطقی که مربوط به رویا، حرکت و توجه بودند در حالت فعال قرار داشتند. هنگامی که در شب دوم افراد در همان مکان می‌خوابند عدم تقارن از بین ‌می‌رود چرا که مغز شناخت کافی نسبت به محیط اطراف پیدا می‌کند و بدین ترتیب هر دو نیمکره در حالت استراحت مطلق قرار می‌گیرند.

برخی پرندگان و پستانداران دریایی (مثل دلفین‌ها، وال‌ها و شیر دریایی) وضعیت خواب‌شان همیشه به این صورت است، یعنی همیشه نیمکره چپ مغزشان در حالت فعالیت است و با یک چشم باز و یک چشم بسته می‌خوابند. در این حیوانات همواره فقط نیمی از مغز آن‌ها استراحت می‌کند، بدین ترتیب این موجودات برای خطرات و تهدیدات احتمالی همیشه آماده هستند.

برای مشخص شدن این که آیا الگوی خواب نامتقارن در انسان‌هایی که در محیطی ناآشنا می‌خوابند با سیستم خواب این حیوانات شباهت دارد یا خیر، دانشمندان تحقیقی را روی افرادی که خواب سبکی دارند و مغزشان نسبت به محرک بیرونی فعال‌تر است، انجام دادند. برای این منظور از افراد مورد آزمایش خواسته شد تا به هنگام شنیدن صدا در خواب و بیدار شدن، با انگشت خود ضربه بزنند. این افراد به مدت 2 شب در یک مکان خوابیدند. زمان واکنش به صدا در شب اول بسیار سریع‌تر از شب دوم بود. این موضوع نشان می‌‌دهد که در شب اول نه تنها مغز به خاطر تاثیر FNE حساس‌تر و هوشیارتر است بلکه سریع‌تر هم از خواب بیدار می‌شود (منابع: qz، theatlantic).
 
تحقیق مشابه دیگری در یک هتل لاکچری در منهتن صورت گرفت. با توجه به امکانات وسیع و بسیار عالی این هتل مسافران باز از بی‌‌خوابی به‌خصوص در شب اول شکایت می‌کردند. این هتل حتی یک منوی 12 بالشتی را ارائه کرد تا همه افراد چه آن‌ها که به پشت می‌خوابند، چه آن‌ها که دمر می‌خوابند و چه آن‌ها که عادت دارند به پهلو بخوابند، یک خواب آرام را تجربه کنند اما باز هم این کار نتیجه‌ای نداشت. از این رو این هتل متخصص و کارشناس خواب خانم ربکا روبینز  را استخدام کرد. او نویسنده کتاب «خواب برای موفقیت‌آمیز» است. روبینز ضمن ارائه راهکارهای سازنده و پیشنهادات مفید مانند عدم مصرف مواد الکلی و مواد کافئین‌دار در آخر اشاره می‌کند که در نهایت خوابیدن در یک مکان جدید همواره با اختلال خواب همراه است و این امر اجتناب‌ناپذیر است و تنها با رعایت برخی نکات می‌توان «تاثیر شب اول» را کاهش داد (منبع).

«تاثیر شب اول» و اختلال ناشی از آن تقریبا روی 99 درصد اشخاص حتی افراد جوانی که اختلال خواب ندارند اثر می‌گذارد. امیدی وجود ندارد که افراد در شب اول خواب در یک مکان جدید بتوانند خوابی آرام و آسوده را تجربه کنند اما باید اذعان داشت که شدت و ضعف اثر FNE در همه افراد یکسان نیست و در برخی بسیار قوی است و در بعضی دیگر شدت کمتری دارد (منبع).

 منابع: telegraph/ qz/ theatlantic/ cntraveler