تاثیر ژن‌ها روی وزن افراد

وزن بدن ما  براساس میزان انرژی و کالری دریافتی و میزان انرژی مصرفی در زندگی روزمره‌مان معین می‌شود. بر این اساس، اگر میزان انرژی دریافتی از انرژی مصرفی بیش‌تر باشد وزن بدن ما بیش‌تر می‌شود. اما برای بسیاری سوال است که چرا دو نفر با میزان دریافت غذای یکسان، اما وزن‌شان با هم متفاوت است؟ در این مطلب به این پرسش پاسخ می‌دهیم.

در دنیای امروز، دسترسی انسان‌ها به غذاهای چرب و پرکالری بیش‌تر شده و به دلیل تغییر کسب‌وکارها و سبک زندگی انسان‌ها در دنیای مدرن، کارها نیاز به فعالیت‌های جسمانی زیادی ندارند. این امر باعث شده تا انسان‌های مدرن با پدیده‌ای به نام چاقی یا اضافه وزن روبه‌رو شوند. اما آیا همه ماجرا به خوردن غذای زیاد و تحرک کم ربط دارد؟ چرا بسیاری از افراد راحت‌تر از دیگران چاق می‌شوند؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، تحقیق‌های زیادی انجام شده و محققان به این نتیجه رسیده‌اند که ژن‌ها همان‌قدر که در تعیین رنگ چشم و پوست نقش دارند در میزان وزن آدم‌ها نیز تاثیر مهمی دارند (منبع). اگر می‌خواهید از نقش ژن‌ها در تعیین ویژگی‌های ظاهری بیش‌تر مطلع شوید، مطلب «فرزند شما چه شکلی خواهد شد؟» (لینک) را بخوانید.

ارتباط ژن‌ها و چاقی
دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که ژن‌هایی که فرد با آن‌ها به دنیا می‌آید روی وزن بدن او موثرند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد این تاثیرات در نتیجه فعل و انفعال‌های مداوم میان محیطی که فرد در آن زندگی می‌کند و آرایش ژنتیکی او به وجود می‌آید. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که ۴۰ تا ۷۰ درصد تفاوت میان چربی‌های موجود در بدن انسان‌ها به ژن‌های او مرتبط است.

با این حال، به غیر از موارد معدود، ژن‌هایی که روی وزن بدن اثرگذارند، به طور مستقیم باعث چاقی نمی‌شوند، بلکه وقتی فردی در محیطی زندگی می‌کند که در آن از خوردن غذاهای پرکالری و فعالیت کم پشتیبانی می‌شود، آرایش ژنتیکی او روی استعداد چاقی فرد تاثیر گذاشته و قابلیت افزایش وزن این فرد بیش‌تر می‌شود. یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که به غیر از جهش‌های ژنی مشخص که باعث چاقی غیرطبیعی می‌شوند، ژن‌های متعددی وجود دارند که باعث استعداد چاقی در فرد می‌شوند. البته استعداد چاقی فقط محدود به عمل‌کرد ژنتیکی نمی‌شود. نتایج پژوهش‌های متعددی نشان می‌دهد محیطی که جنین در طول دوران بارداری مادر در آن زندگی می‌کند روی وزن آینده او اثرگذار است. پژوهش‌گران به این نتیجه رسیده‌اند که میان وزن کودک هنگام تولد و چاقی او در آینده ارتباط مستقیمی وجود دارد (منبع).
 
تاکنون، بیش از ۴۰۰ ژن مختلف که در ایجاد اضافه وزن یا چاقی اثرگذارند شناسایی شده‌اند که البته تعداد انگشت‌شماری از آن‌ها نقش اساسی در این زمینه بازی می‌کنند. ژن‌ها به شیوه‌های مختلفی روی چاقی تاثیر می‌گذارند مانند تاثیر روی اشتها، احساس سیری، متابولیسم، ولع مصرف غذا، توزیع چربی بدن و تمایل به خوردن غذا به‌منظور کاهش استرس.  

مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۶ روی ۹۰۰ نفر انجام شده نشان می‌دهد افرادی که دو نسخه از یک نوع ژن مشخص (با نام ژن Insig-۲) دارند، ۲۲ درصد بیش‌تر از دیگران احتمال داشتن BMI (شاخص حجم بدن) بالای ۳۰ داشتند. در مطالعه دیگری که در سال ۲۰۰۶ انجام شده، پژوهش‌گران میزان فعالیت سه ژن مختلف را در نمونه‌های چربی که از افراد دارای وزن مناسب، اضافه وزن و چاقی استخراج کرده بودند، مطالعه کردند. آن‌ها نمونه‌های چربی را از ارگان‌های داخلی و بخش زیر پوست شرکت‌کنندگان برداشت کرده بودند و میزان مختلفی را از فعالیت (که با عنوان بیان ژن مطرح می‌شود) در نمونه‌های مختلف چربی پیدا کردند. نتایج این مطالعه نشان داد در افرادی که اضافه وزن داشتند، افزایش بیان دو ژن با به شکل سیب درآمدن بدن فرد ارتباط داشت. قدرت تاثیر ژن‌ها روی ناهجاری‌های مرتبط با وزن انسان، از فردی به فرد دیگر متفاوت است. پژوهش‌‌گران معتقدند در فردی تاثیر ژنی ممکن است ۲۵ درصد باشد و در فردی دیگر این عدد به ۷۰ تا ۸۰ درصد برسد (منبع).
  اگر شما ویژگی‌های زیر را داشته باشید، ژن‌ها تاثیر زیادی روی چاقی شما دارند:
- شما در بیش‌تر دوران زندگی خود چاق بوده‌اید.
- یک یا دو تن از والدین شما و اکثر خویشاوندان نزدیک اضافه وزن دارند. اگر هم پدر و هم مادر شما چاق باشند، احتمال ابتلای شما به چاقی بیش از ۸۰ درصد خواهد بود.
- شما حتی با انجام فعالیت‌های جسمانی و گرفتن رژیم‌های لاغری به مدت چند ماه لاغر نمی‌شوید.

 اگر ویژگی‌های زیر را دارید، ژن‌ها احتمالا تاثیر کمی روی وزن شما دارند:
- غذا به‌شدت در دسترس شماست.
- شما تا حدودی اضافه وزن دارید اما وقتی یک رژیم غذایی و برنامه تمرینی منطقی داشته باشید، وزن‌تان کم می‌شود.
- شما در طول تعطیلات که رژیم غذایی‌تان و برنامه تمرینی‌تان به هم می‌ریزد یا در زمان‌هایی که دچار مشکلات عاطفی یا اجتماعی می‌شوید، وزن‌تان دوباره بالا   می‌رود (منبع).
 
منابع: goos/ weightwatchers/ cdc/ health لاغری به زبان ساده (مقاله)
متابولیسم و نقش آن در لاغری (مقاله)
انسولین و نقش آن در لاغری (مقاله)
چگونه وزن ما کم می‌شود؟ (ویدیو)