چرا سفر برگشت به خانه کوتاه‌تر به نظر می‌رسد؟

برای همه ما پیش آمده که در بازگشت از سفر مسیر به نظرمان کوتاه‌تر می‌آید. این اتفاق چیز عجیبی نیست و دانشمندان به آن اثر سفر برگشت می‌گویند که ما در این مطلب در این مورد صحبت خواهیم کرد.

در سال ۱۹۶۰ میلادی آلن بین (Alan Bean) به‌عنوان خلبان آپولو ۱۲ به کره ماه سفر کرد. اگر چه مسیر رفت و برگشت به ماه به یک اندازه بود اما بین معتقد بود سفر برگشت به زمین کوتاه‌تر بوده است. این موضوع تجربه‌ای است که همه ما بعد از یک سفر و برگشت به خانه آن را از سر گذرانیده‌ایم. گویی همیشه مسیر برگشت به خانه کوتاه‌تر است و این مسیر سریع‌تر طی می‌شود. مثلا در مورد این فضانورد به جرات می‌توان گفت مسیر رفت و برگشت یکسان بوده اما هوانورد ماجراجو مسیر برگشت را کوتاه‌تر تلقی کرده است؛ این پدیده را اثر سفر برگشت (Return Trip Effect) می‌نامند. اثر سفر برگشت یک پدیده روان‌شناختی واقعی است که موضوع تحقیق بسیاری از محققان و روان‌شناسان قرار گرفته است.

نیلز وَن دِ وِن روان‌شناس معروف دانشگاه تیلبورگ (Tilburg University) در هلند معتقد است که دلیل کوتاه به نظر رسیدن مسیر برگشت کاملا منطقی است. او می‌گوید: «مسیر برگشت چون آشنا به نظر می‌رسد و فرد در مسیر رفت با نشانه‌ها و علائم مسیر آشنا شده، به نظر کوتاه‌تر است و این امر ممکن است حس افزایش سرعت را در فرد ایجاد کند و این‌که چقدر مسیر سریع‌تر طی می‌شود» (منبع).
 
به‌تازگی یک پژوهش علمی در خصوص ارزیابی و مطالعه اثر سفر برگشت توسط گروهی از روان‌شناسان انجام شده که نتایج آن در مجله پی‌ال‌ااس‌او وان (PLOS ONE) به چاپ رسیده است. این تحقیق توسط ریوسوک اوزاوا (Ryosuke Ozawa) و دانشمندان دیگر از دانشگاه کیوتو  انجام شده است. در این تحقیق با استفاده از نرم‌افزارهای شبیه‌ساز سفر، ویدئوهای ۲۰ دقیقه‌ای برای شرکت‌کنندگان نمایش داده شد و از آن‌ها خواسته شد تا این فیلم‌ها را تفسیر کنند. تعداد شرکت‌کنندگان در این آزمایش و تحقیق علمی ۲۰ نفر بود.

در این ویدئوها فیلمبردار با یک دوربین در یک مسیر شهری حرکت می‌کند و از مکان مشخصی که با حرفS  نام‌گذاری شده به طرف نقطهE  حرکت می‌کند. از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شود تا مسیر طولانی‌تر را انتخاب کنند. بدین ترتیب که آن‌ها در فیلم برای مسیر رفت یک راه مشخص را مشاهده می‌کردند اما برای مسیر برگشت آن‌ها دو انتخاب داشتند. ۲ نوع مسیر برگشت وجود داشت، یکی مسیر منحنی و دیگری مسیر مستقیم. گروه اول مسیر دایره‌ای از نقطه S به سمت نقطه E با همان مسیر برگشت یعنی از نقطه E به سمت S را انتخاب کردند (همان مسیر آمده را برای برگشت نیز انتخاب کردند) و گروه دوم ابتدا مسیر سمت چپ و برای مسیر برگشت تصویر سمت راست را برگزیدند.
 
پژوهش‌گران این پروژه با هدف بررسی معیارهای طولانی و کوتاه بودن سفر نتایج و گفته‌های آزمون‌شوندگان را بررسی کردند. در حقیقت هدف اصلی این آزمایش ارزیابی و بررسی اثر سفر برگشت بود. تا پیش از این پروژه، تمام تحقیقات انجام شده برای اثبات اثر سفر برگشت ناموفق بودند. به علاوه تا پیش از این تاثیرات فیزیولوژیکی بر مکانیسم زمان‌بندی اساسی و بنیادی در فعالیت‌های روزانه در ادبیات ادراک زمان مورد بررسی قرار نگرفته بود. در این پژوهش شرایط مسیر مدور و غیرمدور به‌عنوان وضعیت اکولوژیکی با هم مقایسه شدند. در این آزمایش فعالیت سیستم عصبی خودکار مورد ارزیابی قرار گرفت. این ارزیابی با استفاده از ثبت میزان ضربان قلب (الکترو کاردیو گرام) روی طرح منحنی لورنز انجام شد که نشان‌دهنده رابطه بین ادراک زمان و شاخص‌های فیزیولوژیکی بود.

نتایج این تحقیق نشان داد که اثر سفر برگشت تنها به صورت پستداکتیو (یعنی چیزی در گذشته با تکیه بر زمان حال) رخ می‌دهد. تجزیه و تحلیل منحنی الکترو کاردیو گرافیک نشان می‌دهد که ۲ شرایط آزمایش منجر به بروز واکنش‌های متفاوتی در سیستم عصبی خودکار به‌ویژه در عملکرد عصبی سمپاتیک می‌شود و عملکرد سیستم عصبی پاراسمپاتیک وابسته به زمان‌بندی پستداکتیو است. بر حسب یافته‌های اصلی، اختلاف بین دو تخمین زمانی در پرتو استراتژی زمان‌بندی قابل بحث و توجیه است؛ به عنوان مثال، زمان آینده‌نگر و گذشته‌نگر، که منعکس‌کننده تاکید مختلف در فرآیندهای حافظه و توجه است. در نهایت محققان دلیل قانع‌کننده‌ای برای اثبات اثر سفر برگشت ارائه نکردند و تجزیه و تحلیل‌های آماری در نهایت پرسش مطرح شده را بی‌جواب گذاشت اما انگیزش و آشنا بودن مسیر برگشت ۲ فاکتوری هستند که تمام روان‌شناسان در مورد اثر سفر برگشت به آن‌ها استناد می‌کنند. گرچه به نظر می‌رسد موضوع بسیار پیچیده‌تر از این باشد (منابع: journals، citylab، washingtonpost، vox).  

منابع: npr/ journals/ citylab/ washingtonpost/ vox