چرا گاهی هنگام بستنی خوردن مغزتان درد می‌گیرد؟

تنها بخش نه‌چندان دلپذیر بستنی خوردن حس سرمایی است که تا مغز ما نفوذ می‌کند. اما دلیل این امر چیست؟ ویدوآل در این مطلب به این پرسش پاسخ می‌دهد.

مزه بستنی، طعم خوشایند و دلپذیرِ خاطرات خوش زندگی است. فرقی نمی‌کند این بستنی را از دست‌فروش خریده باشیم یا از یک مغازه بزرگ، طعم خوشمزه آن در عمق وجودمان برای مدت‌های مدید باقی می‌ماند. شاید قدیم‌ترها خوردن بستنی محدود به ایام گرم سال می‌شد اما حالا در هر فصلی از سال خوردن بستنی یک تفریح دلچسب است. فقط یک چیز است که گاهی از لذت خوردن بستنی می‌کاهد و آن احساس شدید سرماست که گاهی تا مغز سر فرد با گاز زدن بستنی تیر می‌کشد. این احساس را یخ زدن و منجمد شدن مغز توصیف می‌کنند. در این شرایط شخص یک سردرد شدید و ناگهانی را تجربه می‌کند. این درد ناگهانی از پیشانی شروع شده و به قسمت درونی سر امتداد پیدا می‌کند. اما این جمله که مغزم منفجر شد یا درد گرفت از لحاظ علمی اشتباه است چرا که مغز گیرنده‌های درد ندارد تا بتواند احساس درد را به شما انتقال دهد. در اینجا این پرسش پیش می‌آید که چطور احساس سرما روی زبان و دهان به احساس درد در مغز و سر منجر می‌شود (منابع: neuroscience.stanford، guardian).

این درد ناگهانی و سردرد غیرمترقبه را در اصطلاح اسفنوپالاتین گانگلیونوروژیا (Sphenopalatine Ganglioneuralgia) می‌نامند. عصب بلند سه‌قلو، یک عصب مغزی با ریشه‌های حسی و حرکتی است که زوج پنجم مغزی را تشکیل می‌دهد. این عصب دارای چهار هسته بوده که در اعمال حسی یا حرکتی شرکت می‌کنند. عضلات مربوط به جویدن از طریق زوج پنجم عصب‌دهی می‌شوند. عصب سه‌شاخه، حس پوست، صورت و دندان‌ها را ایجاد می‌کند. این عصب اطلاعات حسی را از دهان، بینی، دندان و پیشانی دریافت و به مغز مخابره می‌کند (منبع).
 
با خوردن یا آشامیدن یک ماده خوراکی بسیار سرد، رگ‌های خونی موجود در سقف دهان (کام) منبسط و متورم می‌شوند. تغییر ناگهانی دمای بافت دهان موجب تحریک عصب‌ها شده و در نتیجه رگ‌های خونی به سرعت متورم می‌شوند؛ در حقیقت سیستم عصبی بدن با چنین واکنشی خون را به ناحیه مورد نظر می‌رساند تا دمای آن قسمت از دهان را به تعادل برساند. این در حالی است که تورم رگ‌های خونی برای افزایش سرعت خون‌رسانی موجب تحریک گیرنده‌های درد می‌شود که این تحریک با ترشح موادی شبیه به هورمون به نام پروستاگلاندین‌‌‌ها همراه خواهد بود. ترشح این ماده حساسیت بدن را در مقابل درد افزایش داده و انتقال پیام‌های عصبی از این قسمت از مغز به عصب‌های سه قلو برای اطلاع‌رسانی نسبت به شرایطی که بدن با آن مواجه شده نیز موجب تورم ناحیه آسیب‌دیده خواهد شد. سپس پیام و سیگنال‌های درد را از طریق عصب سه قلو به مرکز فرماندهی بدن ارسال می‌کنند.

جالب است بدانید احساس درد به جای این که در دهان و روی زبان شما احساس شود در پیشانی و جلوی سر احساس می‌شود. از آنجایی که پیشانی با فضای بیرون ارتباط بیشتری دارد، مغز احتمال بروز مشکل و درد را در آن ناحیه محتمل‌تر می‌داند. انجماد مغزی نوعی تناقص در خود نهفته دارد؛ این پدیده را در اصطلاح «درد ارجاعی» (referred pain) می‌نامند. در توضیح مفهوم درد ارجاعی باید گفت که گاهی درد در ناحیه‌ای از بدن احساس می‌شود که به مقدار قابل توجهی دورتر از بافت مسبب آن است؛ از این درد، تحت عنوان درد ارجاعی یاد می‌شود و نمونه بارز آن دردی است که در یکی از اعضای احشایی شروع شده و به ناحیه‌ای در سطح بدن ارجاع می‌یابد. یکی از شناخته شده‌ترین انواع دردهای ارجاعی، ارجاع درد قلبی به طرف داخلی بازوی چپ است.
 
احساس یخ‌زدگی مغز فقط چند ثانیه به طول می‌انجامد و با یک بلع سریع برطرف می‌شود و حداقل تا گاز زدن و لقمه بعدی از درد خبری نیست. برای جلوگیری از این سردرد که موجب می‌شود شما از خوردن یک بستنی خوشمزه لذت کافی را نبرید، فقط کافی است بستنی را به آرامی بخورید، در این صورت چنین مشکلی برای‌تان اتفاق نخواهد افتاد. اگر در حال خوردن یا نوشیدن چیزی سرد هستید بهتر است تا جایی که امکان دارد دهان خود را سرد نگه دارید و از گرم شدن ناگهانی آن جلوگیری کنید تا چنین دردی را تجربه نکنید یا به آرامی و اندک‌اندک آن را بخورید تا دمای دهان شما به‌تدریج کاهش یابد و موجب تحریک عصب‌ها نشود.

به یاد داشته باشید افرادی که مبتلا به سردردهای میگرنی‌اند بیش از سایرین با این مشکل مواجه می‌شوند، از این‌ رو بهتر است این افراد بیش از دیگران در هنگام خوردن و نوشیدن مواد خوراکی بسیار سرد دقت کنند. نکته آخر این‌که این تغییر دمای ناگهانی دهان برای مینای دندان‌ها نیز بسیار مضر است، پس در هنگام خوردن بستنی کمی خوددار باشید و به جای بلعیدن، آن را لیس بزنید تا به‌تدریج دهان و بدن شما خود را برای جذب یک ماده منجمد و فوق‌العاده سرد آماده و مهیا کند (منبع: livescience، bbc، mentalhealthdaily).

منابع: neuroscience/ guardian/ sciencedaily/ livescience/ bbc/ mentalhealthdaily/