آیا ایرانیان اولین کشاورزان تاریخ‌اند؟

کشاورزی و کشت و زرع جزو اولین صنایع و کسب‌و‌کاری بودند که بشر برای حفظ بقای خود و داشتن زندگی بهتر به آن روی آورد. انسان اولیه که به سبب احتیاج‌های خود، خوب دریافته بود که گیاهان چه فواید گسترده‌ای برای او دارند، از همان بدو امر با گیاهان و پرورش و نگهداری از آنان انس گرفت. اما کدامیک از اقوام بشر برای اولین‌بار دست به کشت و زرع زدند و این صنعت را راه‌اندازی کردند؟
 
دو جمعیت از انسان‌های خاورمیانه به طور مستقل کشاورزی را آغاز کردند و بعد از توسعه روش‌های مختلف آن، این صنعت در اروپا، آفریقا و سایر بخش‌های آسیا نیز رواج یافت. این 2 جمعیت از اقوامی بودند که هزاران سال پیش در مناطق ارمنستان، فلسطین، ترکیه، اردن و ایران امروزی زندگی می‌کردند. سوابق تاریخی ایجاد ادوات کشاورزی و به طور کلی روی آوردن نسل بشر به کشت و زرع به دوران انقلاب نوسنگی مربوط می‌شود. انقلاب نوسنگی دورانی از عصر سنگ را می‌گویند که تغییراتی در به‌کارگیری ابزار و وسایل در میان دسته‌های بشر به وجود آمد. انقلاب نوسنگی دوره‌ای است که در آن بشر الگوی تهیه غذای خود را تغییر داد و از حالت آذوقه‌جویی خارج شد. این مرحله به تناوب و با تفاوت زمانی در آمریکای باستان، جنوب غربی آسیا، اروپا و آفریقای مرکزی واقع شد. انقلاب نوسنگی به اهلی کردن چارپایان و استفاده ابزاری از آنان نیز منجر شد (منبع).
 
یازده هزار سال قبل بشر در منطقه خاورمیانه باستان در منطقه‌ای به نام هلال حاصلخیز زندگی می‌کرد. هلال حاصلخیز یا داسه بارور، نام بخش تاریخی از خاورمیانه و دربرگیرنده بخش‌های خاوری دریای مدیترانه، میان‌رودان و مصر باستان است. داسه بارور با رودهای نیل، دجله، فرات و رود اردن سیراب می‌شود. این منطقه از غرب به دریای مدیترانه، از شمال به بیابان سوریه و از دیگر سوی به شبه جزیره عربستان و خلیج فارس و دیگر بخش‌های مدیترانه محدود می‌شود. داسه بارور امروزه کشورهای مصر، فلسطین، لبنان و نیز کرانه باختری رود اردن و نوار غزه و بخش‌هایی از اردن، سوریه، عراق، جنوب شرقی ترکیه، غرب و جنوب غربی ایران را دربرمی‌گیرد. افراد ساکن در این منطقه 11 هزار سال پیش رفته‌رفته به زندگی عشایری روی آوردند. آن‌ها به شکار و جمع‌آوری گیاهان وحشی پرداختند و این سبک زندگی نسبت به رویه پیش از این کم‌تحرک‌تر بود و به‌تدریج منجر به یکجانشینی و اسکان دائمی شد.
 
هزاران سال پیش انسان با کاشت و برداشت گیاهان به‌نوعی گیاهان وحشی را رام کرد و در همین اثنی دریافت که می‌تواند حیواناتی نظیر گوسفند و گراز را نیز رام کند، پرورش دهد و به خدمت بگیرد. مطالعات فراوانی صورت گرفته که نشان می‌دهد 8 هزار سال پیش کشاورزان از منطقه هلال حاصلخیز به اروپا مهاجرت کردند و کشاورزی را در آنجا رونق دادند اما متاسفانه به دلیل شرایط جوی و آب‌و‌هوای نسبتا گرم منطقه هلال حاصلخیز پیدا کردن DNA کشاورزان در آن منطقه به‌سختی و به‌ندرت انجام شده است. پیشرفت‌هایی که در زمینه استخراج DNA از یک استخوان کوچک گوش به نام پتروس صورت گرفت، حقایق زیادی را در این ارتباط برملا ساخت.
 
این تحقیق زیر نظر ایوسیف لزاریدیس (Iosif Lazaridis) و دیوید رایش (David Reich) در مدرسه پزشکی هاروارد در بوستون ایالت ماساچوست انجام شد. در این پژوهش ژنوم 44 فرد خاورمیانه‌ای که بین 1400 تا 3500 سال‌ پیش می‌زیستند، مورد بررسی قرار گرفت. این تیم تحقیقاتی تغییرات فاحشی را بین ژنوم افراد نوسنگی در منطقه جنوب شام (منطقه‌ای در جنوب غرب آسیا، که از شمال به رشته کوه‌های توروس، از جنوب به صحرای عرب، از شرق به میان‌رودان و از غرب به دریای مدیترانه محدود است) شامل ساکنان فلسطین و اردن امروزی با اشخاصی که در ناحیه زاگرس یعنی محدوده غربی ایران امروزی زندگی می‌کردند، یافتند. این الگوی اجدادی نشان می‌‌دهد که کشاورزان اولیه از منطقه جنوبی شام و منطقه زاگرس ظهور پیدا کردند. کشاورزان منطقه زاگرس به پرورش و اهلی کردن بزها پرداختند و غلاتی همچون اِمر (گندم وحشی یا گندم دودانه) را پرورش دادند، از طرفی در غرب هم کشاورزان به کاشت و برداشت گندم و جو اشتغال یافتند.

در حدود 9500 سال پیش این سنت‌ها در سرتاسر دنیا گسترش پیدا کرد. این دو سنت کشاورزی یعنی سنت جنوب شام و منطقه زاگرس در منطقه شرقی ترکیه به هم رسیدند و با هم ترکیب شدند. کشاورزان ترکیه‌ای با استفاده از سنگ آتشفشانی ابسیدین دست به تولید ابزارآلات زدند. ترکیه پلی بین آسیا و اروپا بود؛ بدین ترتیب کشاورزان ترکیه‌ای به اروپا سفر کردند و با خود پکیجی از دوران نوسنگی شامل ادوات، غلات و حیوانات اهلی را به آن سرزمین وارد کردند. طبق تحقیقات به عمل آمده ایرانیان با مهاجرت به منطقه اورسیا (هند و پاکستان امروزی) و حتی آفریقا در توسعه صنعت کشاورزی بیش از همه اقوام نقش داشته‌اند (منبع).

 منابع: biorxiv/ radiopaedia/ nature