اختلال وسواس فکری و عملی

تصور اشتباهی وجود دارد  که اگر فردی همواره وسایل و اطرافش را با‌دقت مرتب کند، دائما دست‌هایش را شسته و برنامه‌ها و کارهایش را با جزئیات کامل و ریز‌بینی انجام دهد، ممکن است مبتلا به «OCD» باشد. در واقع OCD مخفف(کوتاه شده) کلمه Obsessive Compulsive Disorder یا «اختلال وسواس فکری یا عملی» است که نوعی بیماری جدی روانی به‌شمار می‌رود. در مورد این بیماری اشتباهات و عقاید نادرست بسیاری از طرف جامعه و حتی افراد حرفه‌ای وجود دارد.
در این مورد بیایید با چند افسانه شروع کنیم:
افسانه اول، رفتارهای تکراری و با جزئیات زیاد مترادف OCD در نظر گرفته می‌شوند!
همانطور که از اسمش هم مشخص است، اختلال وسواس فکری عملی  دو جنبه دارد: اولی افکار ناخودآگاه یا تصاویر و برانگیختگی‌هایی است که به عنوان وسواس در‌ نظر گرفته می‌شوند و دومی رفتارهای اجباری است که افراد با تشویش و اضطراب انجام می‌دهند و عاملش نیز همان وسواس فکری است.
به‌طور معمول مردم کارهایی مثل شستن بیش از اندازه دست‌ها یا چک‌ کردن چند‌باره چیزها را مربوط به OCD می‌دانند، در صورتی که ممکن است مثال‌هایی از وسواس یا گرایشات اجبارگونه‌ای باشند که خیلی از ما گاه و بیگاه آن‌ها را انجام می‌دهیم. اما اختلال واقعی خیلی نادر‌تر است و می‌تواند زندگی فرد را کاملا فلج کند. افراد مبتلا ، نسبت به افکار وسواسی و رفتار اجباریشان کنترل بسیار کمی دارند یا اصلا کنترلی ندارند که در نتیجه انجام این کارها زمان زیادی را از آن‌ها گرفته و باعث ایجاد مشکلات بسیاری در تحصیل، شغل و زندگی اجتماعیشان می‌شود و به‌حدی می‌رسد که مشکلات روانی بزرگی را برای آن‌ها ایجاد می‌کند. این دسته از شاخص‌های تشخیصی، افرادی را که کمی وسواس بهداشتی دارند از مبتلایان به OCD جدا می‌کند.
افسانه دوم، نشانه اصلی OCD شستن مدام و پیوسته دست‌ها است!
درست است که شستن دائمی دست‌ها میان مردم نشانه اصلی این بیماری شناخته می‌شود، اما در این رابطه وسواس و اجبار عملی شکل‌های متفاوتی دارند. به‌طور مثال، وسواس می‌تواند به‌شکل ترس از بیماری و آلودگی، نگرانی از صدمه زدن به دیگران و حتی شیفتگی به اعداد، الگوها، اخلاقیات و هویت جنسی نیز بروز پیدا کند.
 گفتنی است، «اجبار» می‌تواند طیف زیادی از کارها را در بر‌گیرد؛ از نظافت مداوم و چک کردن‌های پی‌‌در‌پی تا مرتب کردن وسایل با جزئیات زیاد و راه رفتن بر‌اساس الگوی از پیش تعیین شده!
افسانه سوم، مبتلایان به OCD نمی‌دانند که غیرمنطقی و بی‌معنی رفتار می‌کنند.
بسیاری از مبتلایان به OCD در‌واقع رابطه بین وسواس و رفتار اجبارگونه خود را به‌خوبی درک می‌کنند . اطلاع از این افکار و رفتارهای غیرمنطقی، همراه با  ناتوانی از قطع این رفتار‌ها، یکی از دلایل شدت اضطراب در این بیماری است.
مبتلایان به OCD  می گویند که فکر می‌کنند دیوانه هستند؛ چون به دلیل افکار غیر منطقی‌شان مدام دچار تشویشند و کنترل رفتارشان براایشان بسیار سخت است.
بنابراین به‌طور دقیق چه چیزی باعث OCD می‌شود؟ جواب ناراحت‌کننده این است که دقیقا نمی‌دانیم عامل این بیماری چیست، اما با‌ این‌ وجود چند سرنخ مهم داریم. OCD اختلالی مربوط به «زیست شناسی عصبی» در نظر گرفته می‌شود؛ به بیان دیگر، سلول‌های عصبی مغز کسانی که از OCD رنج می‌برند طوری با هم ارتباط دارند که رفتارشان را با یک الگوی خاص انجام می‌دهند.
تحقیقات نشان می‌دهند که 3 منطقه از مغز به اشکال مختلف درگیر رفتارهای اجتماعی، طرح‌ریزی‌های شناختی پیچیده، فعالیت‌های داوطلبانه و پاسخ‌های انگیزشی و احساسی هستند.
 تکه دیگر این پازل این است که OCD با سطح پایین «سروتونین» ارتباط دارد. سروتونین یک پیام‌رسان عصبی است که بین ساختار‌های مختلف مغز ارتباط برقرار کرده و به تنظیم فرایند‌های حیاتی مانند خلق و خو، پرخاشگری، کنترل انگیزشی، خواب، اشتها، دمای بدن و درد کمک می‌کند. اما هنوز به‌درستی نمی‌دانیم که فعالیت در این مناطق از مغز و سطح سروتونین عامل OCD هستند یا دلایل دیگری باعث به‌وجود آمدن این اختلال است. به احتمال زیاد جواب این سوال را تا وقتی که شناخت بیشتری از عملکرد مغز به دست نیاوردیم نخواهیم فهمید.
خبر خوب این است که درمان‌های موثری برای OCD وجود دارد که شامل داروهایی برای افزایش سطح سروتونین مغز به‌وسیله محدود کردن بازجذب آن توسط سلول‌های مغزی می‌شود و همینطور درمان‌های رفتاری که به‌تدریج حساسیت بیمار را نسبت به مسائلی که باعث اضطرابش می‌شود، کمتر می‌کند.
 بعضی مواقع که بیمار با شکل‌های مختلف درمان بهبود پیدا نمی‌کند، از شوک درمانی به وسیله الکتریسیته یا عمل جراحی نیز برای درمان OCD استفاده می‌شود.
دانستن این‌که مغز‌تان به شما دروغ می‌گوید و نمی‌توانید در مقابل دستوراتش مقاومت کنید، می‌تواند خیلی دردناک باشد، اما با دانش و درک می توانید به دنبال کمک بروید و تحقیقاتی که در آینده روی مغز انجام خواهد شد شاید پاسخی که به دنبالش هستیم را فراهم کند.