حس بویایی چه‌طور عمل می‌کند؟

این اولین حسی ست که به محض متولد شدن از آن استفاده می‌کنید. یکی از هر پنجاه تا ژن شما مربوط به این حس است. باید بسیار مهم باشد، درست است؟ بسیار خب، از راه بینی یک نفس عمیق بکشید. این حس بویایی شماست و خیلی هم قوی است. به عنوان یک انسان بالغ شما می توانید ۱۰۰۰۰ بوی متفاوت را از هم تشخیص دهید. بینی شما اینگونه عمل می‌کند.
این پروسه وقتی شروع می‌شود که شما مولکول‌های هوا را از طریق سوراخ‌های بینی، استشمام می‌کنید. ۹۵% از حفره‌ی بینی شما تنها برای فیلتر کردن هوا پیش از ورود به ریه‌ها استفاده می‌شود.

درانتهای بینی شما، قسمتی وجود دارد که عصب بویایی نامیده می‌شود، یک تکه بافت پوستی که کلید حس بویایی شماست. عصب بویایی شما یک لایه از سلول‌های گیرنده‌ی بویایی دارد، یک سری نورون‌های بویایی که مثل جوانه‌های چشایی برای بینی شما عمل می‌کند. وقتی که مولکول‌های عطری به عصب بویایی شما در انتهای بینی برخورد می‌کند، در یک لایه‌ی مخاطی که عصب بویایی را پوشانده، گیر می‌کنند.
همزمان با پیوستن آن‌ها به سلول‌های گیرنده‌ی عصب بویایی، واکنش‌ها آغاز می‌شود و پیغام‌اش را از طریق عصب بویایی برای مغز می‌فرستد. یک نکته‌ی دیگر، شما از طریق اندازه و بزرگی عصب بویایی یک جانور، می توانید تشخیص دهید که حس بویایی اش چه اندازه قوی است. در حالت نرمال عصب بویایی یک سگ ۲۰ مرتبه بیشتر از عصب بویایی یک انسان است. اما با این حال هنوز چیزهای زیادی در مورد این بافت کوچک وجود دارد که ما نمی‌دانیم. برای مثال عصب بویایی ما دارای رنگدانه است اما دانشمندان هنوز علت آن را نمی‌دانند. اما واقعا چطور انسان‌ها می‌توانند تفاوت بین رایحه‌ها را تشخیص دهند. کاشف به عمل آمده که مغز شما دارای ۴۰ میلیون نورون گیرنده‌ی بویایی است، بنابرین رایحه‌ی a می تواند نورون‌های 3، 427 و 988 را فعال کند و رایحه‌ی b ممکن است نورون‌های گیرنده‌ی 8، 76، و 2.496.678 را تحت تاثیر قرار دهد. تمام این ترکیب‌ها، این امکان را به شما می‌دهد که طیف گسترده‌ای از بوهای گیج کننده را از هم تشخیص دهید. نورون‌های بویایی همیشه برای عمل کردن حاضراند. این‌ها، تنها نورون‌هایی هستند که  به طور منظم هر چهار تا هشت هفته در بدن جایگزین می‌شوند. از آن ابتدا که عملکرد آن‌ها آغاز می‌شود، پیام‌های عصبی از مسیری به نام سیستم بویایی به طرف مقصدشان در مغز حرکت می‌کنند و در آمیگدال، تالاموس و نئوکورتکس به مدت کوتاهی توقف می‌کنند. حس بویایی با پردازش صدا و بینایی متفاوت است. هر کدام از آن سیگنال‌ها ابتدا به مرکز کنترل مغز که بین نیم‌کره‌ی آن وجود دارد فرستاده می‌شود و پس از آن به سایر بخش‌های بدن بیرون از مغز هدایت می‌شوند. اما حس بویایی، برای اینکه پیش از سایر حواس دیگر به کار گرفته شده، یک مسیر مستقیم را تا قسمت‌های مختلفی از مغز طی می‌کند به طوری که می‌تواند باعث شود شما یک عکس‌العمل تند از خود نشان دهید، به شما کمک می‌کند خاطراتی را به خاطر بیاورید یا حتی آب دهانتان راه بیفتد. با اینکه همه‌ی ما تنظیمات فیزیولوژیکی، دو سوراخ بینی و میلیون‌ها عصب بویایی یکسان داریم، همه رایحه‌ها را یکجور احساس نمی‌کنیم. یکی از مثال‌های معروف قدیمی در این رابطه، آزمایش بوی مارچوبه در ادراراست. بیش از یک چهارم افراد پس از خوردن مارچوبه ادرارشان بوی خاصی می‌دهد. ۷۵% باقی‌مانده به این بو توجهی ندارند. و این تنها بویی نیست که هر شخصی‌ یک جور خاصی آن را احساس می‌کند. برای بعضی افراد موادی که حاوی ترکیب شیمیایی آندرواستنون هستند، بویی شبیه به بوی وانیل می‌دهند؛ برای بقیه مثل بوی ادرار یا عرق است که مثل یک بدشانسی‌ست چون‌که آندرواستنون در چیزهای خوشمزه‌ای مثل گوشت خوک وجود دارد.  بنابراین به خاطر این بو(بوی عرق و ادرار) تولید کننده‌های گوشت خوک از خوک‌های نر اخته استفاده می‌کنند تا بتوانند از تولید این ماده‌ی شیمیایی در آن‌ها جلوگیری کنند. به ناتوانی بویایی کر بویی (یا به زبان عامیه کور بویی) می‌گویند، و حدود ۱۰۰ مثال معروف در مورد آن وجود دارد. افراد مبتلا به کر بویی آلیسین بوی سیر را احساس نمی‌کنند. آن‌هایی که مبتلا به کربویی آژنول‌اند بوی میخک را احساس نمی‌کنند. و برخی افراد هم به طور کلی بویی احساس نمی‌کنند. این نوع کربویی می‌تواند چند علت داشته باشد. برخی افراد هنگام تولد بدون حس بویایی متولد می‌شوند. برخی افراد به طور تصادفی یا بر اثر بیماری آن را از دست می‌دهند. اگر عصب بویایی متورم یا آلوده شود، می‌تواند حس بویایی شما را از کار بیاندازد، اتفاقی که هنگام ابتلا به بیماری حتما آن را تجربه کرده‌اید. عدم توانایی در بو کردن رایحه‌ها، می‌تواند سایر حواس شما را هم درگیر کند و روی آن‌ها هم تاثیر بگذارد. خیلی از کسانی که حس بویایی ندارند، مزه‌ها را هم آن‌طور که سایرین احساس می‌کنند، تشخیص نمی‌دهند. می‌توان نتیجه گرفت که مزه‌ی هر چیزی با بوی آن ارتباط مستقیم دارد. وقتی که غذا را می‌جوید، هوا را از طریق بینی همراه با بوی غذا بالا می‌کشید. همان مولکول‌ها با عصب بویایی شما برخورد می‌کنند و به شما اطلاعات زیادی در هنگام خوردن می‌دهند. با از دست دادن حس بویایی شما حس چشایی خود را هم به جز آن پنج طعمی که بوسیله‌ی پرزهای چشایی روی زبانتان می‌توانید تشخیص دهید، از دست می‌دهید: شیرینی، شوری، تلخی، ترشی و ملس. بنابراین دفعه‌ی بعدی که بوی دود اگزوز، بوی دریا یا مرغ بریان را احساس کردید، می‌دانید که دقیقا  چه‌طور این کار را انجام داده‌اید و ممکن است کمی بیشتر از قبل از داشتن این توانایی شکرگذار باشید.