چرا شکم ما هنگام گرسنگی قار و قور می‌کند؟

قار و قور شکم پول‌دار و فقیر، پیر و جوان و زن و مرد نمی‌شناسد. تقریبا همه آدم‌ها با این پدیده آشنایی دارند اما احتمالا بسیاری از آن‌ها دلیل به وجود آمدن این پدیده را نمی‌دانند. با ویدوآل همراه باشید تا ما در این مطلب دلایل این موضوع را بررسی کنیم.

تقریبا برای همه ما پیش آمده است که صدایِ ناگهانی قار و قور شکم‌مان ما را در جمع شرمنده کند! گاهی فرد بعد از خوردن صبحانه و شروع فعالیت‌های روزانه ناگهان احساس گرسنگی می‌کند و اینجاست که ارکستر سمفونیک درون معده ملودی گرسنگی سر می‌دهد و این هشدار نه تنها برای خود شخص، بلکه برای اطرافیان نیز کاملا قابل شنیدن است. اما علت بروز این پدیده چیست و منبع ایجاد این صداها از کجاست؟

اکثر افراد با شنیدن صدای قار و قور شکم‌‌شان اذعان می‌کنند که معده‌‌ی آن‌ها خالی است و این صداها از معده گرسنه آن‌ها بر‌می‌آید؛ اما این صداها فقط منحصر به معده نیستند. گاهی منشا این سر و صداهای خجالت‌آور از روده کوچک و انقباض‌های آن است. شاید بهتر است بگوییم این سر و صداها ناشی از انقباض‌های عضلات لوله گوارش است که از دهان شروع و به مخرج منتهی می‌شود. این حرکات و انقباض‌های عضلانی را حرکات دودی‌شکل می‌نامند که منجر به تجزیه، فشرده شدن و عصاره‌گیری از مواد غذایی جامد و مایع می‌شود. (منبع)

حرکات پریستالسی لوله گوارش:

حرکات لوله گوارش را در اصطلاح «پریستالسی» می‌گویند. حرکات پریستالسی را می‌توان به ۲ نوع مختلف تقسیم کرد: حرکات مخلوط‌کننده که محتویات روده را کاملا با هم مخلوط می‌کنند و حرکات پیش‌برنده و یا حرکات دودی که موجب به جلو راندن غذا در طول لوله گوارش می‌شوند. آنچه موجب این انقباض‌ها و حرکات در سرتاسر لوله گوارش می‌شود را می‌توان به اختلاف پتانسیل الکتریکی بین سلول‌های عضلانی نسبت داد که با تحریک‌های خود موجب انقباض و انبساط منظم سلول‌های گوارشی می‌شوند (درست مانند آنچه که در هنگام ضربان قلب اتفاق می‌افتد، البته بسیار کندتر) (منبع)
 

این جریان الکتریکی هر دقیقه ۳ بار در معده و ۱۳ بار در روده کوچک رخ می‌دهد. غذا پس از بلعیدن وارد دهان می‌شود و پس از آن‌که گیرنده‌های مکانیکی گلو تحریک شدند، زبان کوچک راه بینی را می‌بندد. اپی‌گلوت نیز راه نای را بسته و به این ترتیب غذا وارد مری می‌شود. از آن پس غذا توسط حرکات دودی عضلات حلقوی مری به دهانه معده می‌رسد. بعد از ورود غذا به معده، این اندام توسط آنزیم‌ها و حرکات خود غذا را به ماده‌ای خمیری به نام کیموس تبدیل می‌کنند. (منبع)

بعد از معده غذا وارد روده کوچک می‌شود. اولین قسمت روده کوچک را که درست بعد از معده قرار دارد، را اثنی‌عشر یا دوازدهه می‌نامند. غذایی که از معده وارد دوازدهه می‌شود، به علت مخلوط بودن با اسید معده، هنوز اسیدی است. در محل دوازدهه، یک شیره گوارشی قلیایی به این غذا اضافه می‌شود تا حالت اسیدی آن را خنثی کند و این شیره گوارشی از لوزالمعده ترشح می‌شود. لوزالمعده اندامی است که در قسمت زیر معده قرار دارد و حاوی آنزیم‌هایی است که به ادامه هضم غذا کمک می‌کنند. حالا نیاز است که ماده دیگری به مواد در حال هضم اضافه شود؛ این ماده صفرا نام دارد. صفرا مایعی سبز رنگ است که در کبد ساخته می‌شود و سپس از کبد به کیسه صفرا وارد می‌شود. صفرا در انحلال و هضم مواد غذایی چرب موثر است. (منبع)

حالا که مختصری با مکانیسم فعالیت لوله گوارش آشنا شدیم به موضوع اصلی این مقاله یعنی چگونگی ایجاد صداهای ناهنجار شکم می‌پردازیم. همان‌طور که گفته شد گرسنگی یکی از دلایل اصلی بروز این صداهاست. خالی ماندن معده در حدود ۲ ساعت باعث تحریک اعصاب دیواره معده می‌شود. این اعصاب پیامی را به مغز مخابره می‌کنند که همان ایجاد حس گرسنگی است. این حس توسط هورمون‌های اشتها به مغز منتقل می‌شود. این هورمون‌ها با اثر روی قسمتی از مغز به نام هیپوتالاموس، موجب ترشح واسطه‌هایی می‌شود که فرد را وادار به مصرف غذا می‌کند. هیپوتالاموس بخش هماهنگ‌کننده دستورهای بدن است که گرسنگی و تشنگی یکی از آن‌هاست. هورمون‌های رها شده از هیپوتالاموس در زمان گرسنگی با فرمان دادن به معده و انقباض‌های عضلات شکمی و افزایش اسیدهای موجود در معده و روده سبب ایجاد این صدا می‌شود. (منبع)

این هورمون‌ها علاوه بر این ‌که موجب می‌شود فرد غذا بخورد، روی جدار معده و روده هم تاثیراتی می‌گذارند؛ به عنوان مثال حرکات لوله گوارش را افزایش می‌دهد و این خود سبب افزایش ترشح‌های داخلی لوله گوارشی می‌شود و در نتیجه این صداها به گوش می‌رسد. یکی از مهم‌ترین این هورمون‌ها «اورکسین» نام دارد. این هورمون باعث می‌شود که عضلات نرم شکم، منقبض شوند، سپس اسیدها و بقیه مایعاتی که باعث هضم غذا می‌شوند، در معده و روده افزایش می‌یابد و فضا را برای وعده‌های بعدی آماده می‌کند. انقباض به صورت دایره‌ای شکل در معده انجام می‌شود و ارتعاش‌هایی را تولید می‌کند که باعث تولید صدا می‌شود. صدای معده تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد و هر یک یا دو ساعت ادامه پیدا می‌کند تا بالاخره فرد چیزی بخورد. البته لازم به ذکر است ‌که صدای شکم همیشه به دلیل گرسنگی ایجاد نمی‌شود. (منبع)

برای هدایت غذا به سمت جلو در روده، مجموعه‌ای از حرکات منظم مورد نیاز است. علاوه بر این، غذا باید در معده نیز حرکت کند تا به طور کامل هضم شود. عضلات منقبض‌کننده معده و روده کوچک نیز مسئول مخلوط کردن غذا با گاز و مایعات‌اند. این انقباض‌ها باعث می‌شود که غذا، گاز و مایعات فشرده شده و باعث لرزش عضلات معده شده و صدای معده را منجر شوند. بنابراین در چنین مواقعی هم امکان شنیدن صدای قار و قور شکم وجود دارد.

تا اینجا دلایل تولید صدای قار و قور شکم خود را فهمیدیم ولی شاید از خود بپرسیم راه حلی برای جلوگیری از این صداها وجود دارد یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال باید بگوییم که گرچه درمان قطعی و راه‌حل مطمئنی برای جلوگیری و ساکت کردن صدای شکم وجود ندارد اما اصلاح عادات تغذیه‌ای، مصرف کمتر غذاهای نفاخ و عدم استفاده از مایعات به همراه غذا به خصوص نوشابه‌های گازدار، در کنار استفاده از غذاهای گیاهی فیبردار (به‌غیر از مواد نفاخی مانند کلم، پیاز، ترب و ...) تا حدودی می‌تواند سر و صداهای شکم را کم کند. (منبع)
 
منابع: howstuffworksncbi.nlm.nih.gov | clevelandclinic | webmd | gizmodo | zidbits | healthline |